In de afgelopen jaren hebben schandalen rondom seksueel grensoverschrijdend gedrag, bijvoorbeeld achter de schermen bij The Voice of Holland, een hoop losgemaakt. Sindsdien wordt de leus ‘Educate your sons’ steeds luider. Maar hoe doe je dat? Je zoons opvoeden tot verantwoorde mannen die hun eigen grenzen en die van anderen respecteren?
We vroegen het specialist seksuele opvoeding Anna Jansen.
Wat was jouw reactie toen je de leus ‘Educate your sons’ overal voorbij zag komen?
Uiteraard is mijn eerste reactie dat het goed is dat er meer aandacht komt voor seksuele opvoeding, want dat is wat mij betreft waar het omgaat: het normaliseren en bespreekbaar maken van seksualiteit binnen de opvoeding. Wat je nu – anno 2022 – ziet is dat veel ouders ‘seksualiteit’ als los onderdeel zien van de opvoeding, terwijl het er juist bij hoort. Velen denken dat seksuele opvoeding gaat over praten over het hebben van seks, maar het is zoveel meer. Het ontdekken van eigen lichaam en gevoelens, kennis en vaardigheden als leren praten en een mening vormen hoort allemaal bij de seksuele ontwikkeling. Seksualiteit is voor kinderen onderdeel van het ontdekken van de wereld.
Het idee dat vaak heerst is dat ‘seksualiteit’ en ‘kinderen’ niet samengaat. Dat heeft te maken met onze volwassen blik. Voor kinderen is het vertonen van seksueel getint gedrag en vragen stellen over seksualiteit heel normaal en gezond gedrag. Het is belangrijk hen hierbij te ondersteunen vanuit een positieve blik. Als een kind vraagt waar baby’s vandaan komen, hebben veel ouders de neiging te zeggen: ‘Daar ben je nog te jong voor’. Daarmee zeg je eigenlijk: we hebben het er niet over. Terwijl je juist wil dat kinderen met een vragen terecht kunnen. Veel ouders houden hun kind het liefste zo ver mogelijk bij seksualiteit vandaan, maar verwachten vervolgens wel dat ze op latere leeftijd goed hun grenzen kunnen aangeven en weten hoe het zit. Dat is eigen heel paradoxaal en een gemiste kans: we houden onze kinderen heel lang weg bij thema’s rondom seksualiteit, maar willen wel dat ze later goed hun wensen en grenzen kunnen aangeven.
Je zou kunnen zeggen dat het goed is zo vroeg mogelijk te beginnen met seksuele opvoeding, maar veel ouders vinden hun kind daar nog te jong voor. Wat is jouw advies aan hen?
Het is zeker goed zo vroeg mogelijk te beginnen, eigenlijk begint de seksuele opvoeding meteen vanaf de geboorte: voor baby’s is het ontzettend belangrijk geknuffeld te worden en bedenk eens: welke woorden gebruik je voor de geslachtsdelen? Ik snap dat het ongemakkelijk kan voelen voor ouders als hun jonge kind vragen stelt over seks. Maar je kunt dan twee dingen doen: zeggen dat het te klein is en de vraag afwimpelen, of antwoord geven op de vragen en je kind laten voelen dat het serieus genomen wordt. Ouders zijn vaak bang dat praten leidt tot actie: als we het gaan hebben over seks, gaan ze het eerder doen. Uit onderzoek blijkt juist dat het tegenovergestelde waar is: hoe beter kinderen zijn voorgelicht over seksualiteit, hoe later ze gaan experimenteren met seks en hoe beter ze hun grenzen kunnen aangeven.
Daarnaast denk ik dat het goed is voor ouders om te weten dat je niet te veel kunt vertellen. Als je iets vertelt dat niet aansluit bij de ontwikkeling van je kind, gaat het het ene oor in en het andere oor weer uit. Je hoeft dan ook niet bang te zijn vragen te beantwoorden waarvan je twijfelt of je kind er nog te klein voor is. Juist door vragen te beantwoorden geef je je kind het idee dat hij of zij alles mag vragen en dat er geen taboe heerst op bepaalde onderwerpen, zoals seksualiteit. De kans dat jouw kind in een later stadium weer naar jou toekomt is dan groot en zo kun je het meegeven wat jij belangrijk vindt.
Kun je zeggen dat seksuele opvoeding veel meer is dan het informeren van je kind over hoe seks werkt?
Absoluut, dat is een onderdeel van seksuele opvoeding. Natuurlijk is het goed je kind te vertellen hoe een baby gemaakt wordt, hoe het werkt met zaadjes en eitjes en wat seks nou eigenlijk is. Maar het allerbelangrijkste is dat kinderen het gevoel hebben dat ze bij jou terecht kunnen en seksualiteit in brede zin bij het leven hoort, net als het leren lezen of rekenen. De sleutel tot succes is dan vooral dat je als ouder onderwerpen bespreekbaar maakt, of dat nou praktisch gaat over hoe seks werkt of juist meer over het gevoel dat kinderen kunnen ervaren.
Het normaliseren en bespreekbaar maken van seksualiteit is in mijn ogen de beste manier om je zoon of dochter later te beschermen tegen seksueel overschrijdend gedrag. Hoe meer ze gewend zijn hun vragen te kunnen stellen, ideeën te bespreken hoe gemakkelijker ze later weten wat ze willen en hoe ze daarover kunnen communiceren. Het mysterieus maken of geen informatie geven leidt ertoe dat ze zelf gaan zoeken en dan misschien niet terechtkomen bij de kennis en beeldvorming waarvan jij het als ouder/verzorger hoopt mee te geven.
De leus ‘Educate your sons’ doelt op het opvoeden van zoons tot verantwoorde mannen, maar in hoeverre is het goed om een onderscheid te maken tussen zoons en dochters?
In principe hoef je geen onderscheid te maken tussen zoons en dochters, maar vaak gebeurt dat onbewust wel. Dat verschil in gender en wat we passend vinden bij jongens en meiden is diepgeworteld in onze maatschappij. Als jongens vallen, dan moeten ze opstaan en een stoere jongen zijn. Gebeurt dat bij een meisje? Dan is ze eerder zielig en moet ze getroost worden. Natuurlijk is dat niet bij iedereen zo, maar mijn advies aan ouders van zoons is in ieder geval ook de emoties en gevoelens van jongens serieus te nemen.
Overigens is dat onderscheid in gender iets wat heel vaak voorkomt hoor. We zijn geneigd om meisjes meer in bescherming te nemen en willen hun meegeven dat ze hun grenzen moeten aangeven, bij jongens doen we dat minder. Terwijl het voor hen net zo belangrijk is: als je zelf je eigen grenzen aanvoelt, is het ook makkelijker om die van anderen te herkennen en te accepteren.
Je hebt het over het aangeven van grenzen, maar hoe geef je als ouder de boodschap mee dat je zoon en dochter ten allen tijden hun grenzen mogen en moeten aangeven?
Het is goed om je er als ouder bewust van te zijn dat het niet alleen gaat over grenzen, maar juist ook over wensen. Een bekende uitspraak van hoogleraar seksuologie en oprichter van Seksueel Welzijn Nederland Ellen Laan (1962-2022) is: ‘Pas wanneer je weet hoe een ‘ja’ voelt, kun je ook nee zeggen’. Vaak wordt gezegd dat kinderen ‘nee’ mogen zeggen als ze iets niet willen en dat ze ook de nee van een ander moeten accepteren. Maar het vertellen dat ze mogen aangeven waar ze behoefte aan hebben, is net zo belangrijk. Ik geef altijd het voorbeeld van ouders die tegen hun jonge kind zeggen dat ze oma een kus moeten geven bij het gedag zeggen. Als een kind dat niet wil en dat vervolgens toch moet doen, ga je eigenlijk over diens grens heen. Je geeft ze geen keuze of ze aangeraakt willen worden of niet en dus kun je beter zeggen: zeg oma maar gedag, wil je een kus geven of liever zwaaien?
Juist de positieve benadering en de keuze geven, leert een kind dat er altijd meerdere mogelijkheden zijn en dat je zoon of dochter altijd de keuze heeft zelf te beslissen. Bovendien is het belangrijk meiden mee te geven dat hun wensen er ook toe doen. Dat maakt hen weerbaarder. Zo focus je je niet per se op de grenzen, maar juist op de wensen waardoor het aangeven van grenzen ook gemakkelijker wordt. En hoe eerder je daarmee begint, des te beter de basis is die je legt voor later.
Seksuele opvoeding moet volgens jou dus onderdeel zijn van de normale opvoeding. Heb je concrete tips voor ouders hoe ze dat kunnen doen?
Zoals ik net al aangaf is het allereerst belangrijk dat iedere vraag die je kind stelt rondom seksualiteit serieus genomen wordt. Vind je het als ouder lastig om antwoord te geven? Geef dan aan dat je er op een later moment op terugkomt (en doe dat ook!). Veel ouders vinden het bijvoorbeeld prettig om vragen rondom seksualiteit te beantwoorden aan de hand van een boek. Nee! Een boek over Nee en Ja zeggen, van Sanderijn van der Doef, De baas over je lijf van Melanie Meijer en Iva Bicanic of Lijfboek voor powergirls van Ellen Laan en Sanderijn van der Doef zijn mooie boeken om met je kind in gesprek te gaan over seksualiteit.
Daarnaast – en dat lijkt vanzelfsprekend – is het belangrijk dat jijzelf ook het goede voorbeeld stelt. Geeft jouw partner je regelmatig een tik op je billen waar de kinderen bij zijn en vind je dat eigenlijk niet prettig? Geef dat dan aan, want een kind heeft verdomd veel door neemt jullie als voorbeeld. Als laatste advies wil ik meegeven dat, als je het als ouder lastig vindt over seksualiteit te praten met je kind, het makkelijker is erover te praten terwijl je iets doet. Ga het gesprek aan en beantwoord de vragen van je kind terwijl jullie samen een toren van duplo bouwen.
Anna Jansen is pedagoog/specialist seksuele opvoeding en werkt als gezondheidsbevorderaar seksuele gezondheid. Naast het geven van deskundigheidsbevordering aan professionals omtrent seksuele opvoeding en ontwikkeling, runt ze ook haar bedrijf de Sekswijzer en is ze betrokken bij Stichting Seksueel Welzijn Nederland.
Meer lezen?
Een jongen opvoeden