‘Vlak de invloed van hormonen bij een postpartum depressie niet uit’

Dr. Estrella Montoya is psycholoog bij Altrecht. Tijdens haar promotieonderzoek aan de Universiteit Utrecht deed ze onderzoek naar hormonen en de effecten op gedrag. Ze schreef het boek Hormonen en vrouwen en behandelt als psycholoog angst- en stemmingstoornissen, en postpartum depressie. ‘Een pas bevallen vrouw kan somber zijn, maar als we uitvragen waar die somberheid vandaan komt zitten daar vaak angsten over het moederschap of de baby onder. Die angst wordt vaak over het hoofd gezien bij postpartum depressie.’

‘Wat postpartum depressie echt onderscheidt van een normale depressie is de context’, begint Estrella Montoya. ‘Het moederschap, een bevalling meemaken en verwerken, zorgen voor een kind: die context is zo impactvol voor vrouwen. Dat kan een oorzaak zijn voor somberheid of depressieve symptomen.’

Ademt mijn baby nog wel?

‘Vaak denken mensen bij een depressie als eerste aan somberheid of geen plezier meer kunnen ervaren. Wat ik veel zie is dat er ook vaak angst is bij vrouwen met een postpartum depressie. Ook dat onderscheidt een postpartum depressie van een depressie op een ander moment in het leven. Een pas bevallen vrouw kan somber zijn, maar als we uitvragen waar die somberheid vandaan komt zitten daar vaak angsten over het moederschap of de baby onder. Die angst wordt zó vaak over het hoofd gezien bij postpartum depressie.’

‘Een angststoornis is officieel iets anders dan een depressie, maar veel angsten hebben kan wel leiden tot een depressie. Die angsten kunnen variëren van angst hoe het met de baby gaat – ademt mijn kind nog, krijgt mijn baby genoeg te drinken? – tot angst over jezelf. Ben ik wel een goede moeder? Kan ik mijn kind wel genoeg geven? Als je dat de hele dag dit soort angstige of negatieve gedachten denkt, word je daar somber van.’

‘Ga lekker naar buiten’

‘Wat opvalt bij vrouwen met postpartum depressie die ik spreek, is dat ze toch vaak te laat aan de bel trekken met klachten. Dat is niet hun schuld: we weten dat ze zich vaak schamen en dat in de gezondheidszorg de kennis vaakontbreekt, zelfs bij psychologen en therapeuten. Ook bij verloskundigen, huisartsen en ziekenhuispersoneel is vaak niet duidelijk waardoor klachten ontstaan.

‘Bij een depressie op een ander moment in het leven kan het advies zijn om naar buiten te gaan en in de natuur te zijn. ‘Ga bewegen’, wordt er dan gezegd en dat kan natuurlijk ook werken bij de behandeling van postpartum depressie. Maar juist die toename van angsten moet ook behandeld worden. Want de angst weerhoudt een vrouw juist om naar buiten te gaan.’

Bijvoorbeeld de sociale en vrolijke Nanine, die na de geboorte van haar zoontje Vic steeds meer angsten en piekergedachten krijgt. ‘Ik veranderde in een bang vogeltje dat nergens meer naartoe durfde.’ Of Lisanne, die een postpartum depressie meemaakte en vertelt: ‘Ik werd steeds angstiger en kreeg allerlei vreemde ideeën, zoals de gedachte dat Quin zou stoppen met ademen. Constant luisterde ik bij zijn wiegje. Als hij sliep, maakte ik hem zelfs wakker, zodat hij begon te huilen en ik hoorde dat hij nog ademde.’

Enge gedachten: intrusies

Nadat ze zelf moeder werd, leerde Estrella ook een andere kant van zichzelf kennen die ze nog niet kende. ‘Ik kreeg last van instrusieve gedachten, hele realistische beelden in mijn hoofd waarbij mijn baby iets zou overkomen. Ik vond het heel angstig om voor het eerst mee te maken. Er is iets mis met me, ik lijk wel gek. Toen ik daarin dook, bleek dat die beelden en gedachten bij de meerderheid, zo niet alle, van de kraamvrouwen voorkomt. Bij 80 tot 100%, blijkt uit onderzoek. Het is een normale reactie van de hersenen op een ingrijpende gebeurtenis en de grote verantwoordelijkheid die het ouderschap met zich meebrengt. Dat weten geeft al zo veel meer lucht wanneer je bevreemdende of enge gedachten hebt in de kraamweken.’

Met haar boek Hormonen en vrouwen zet Estrella zich in om meer te praten over en meer onderzoek te doen naar de werking van hormonen, en vooral hoe hormonen sociaal gedrag en processen in het vrouwelijke lichaam beïnvloeden tijdens de cyclus, zwangerschap en postpartum. ‘Mijn promotieonderzoek deed ik naar het hormoon testosteron, maar toen ik het onderzoek in dook over vrouwelijke hormonen, ontdekte ik hoe weinig erover bekend was. Ik was verontwaardigd, kwaad én gefascineerd tegelijk. Daar begon mijn ontdekkingsreis naar vrouwelijke hormonen en het brein.’

Vrouwelijke hormonen

‘Een zwangerschap is zo’n ongelofelijk ingrijpende gebeurtenis in het leven van een vrouw. Het is ingrijpend op het niveau van identiteit: je wordt opeens een moeder en dat kan naast mooie en positieve gevoelens ook overweldigend zijn en met negatieve gevoelens gepaard gaan. En een zwangerschap is ingrijpend op hormonaal niveau. Het vrouwenlichaam maakt hormonale schommelingen mee die je nooit meer gaat tegenkomen. Sommige hormoonwaarden zijn tijdens de zwangerschap 300 keer hoger dan tijdens menstruele cyclus.’

‘Die hormonale stijging van zwangerschapshormonen wordt abrupt beëindigd door de geboorte van de baby en de placenta. De hormonen estradiol en progesteron kelderen heel hard na de bevalling. Rond dag 5 na de bevalling zijn estradiol en progesteron weer op de hormonale niveaus van voor de zwangerschap, tijdens de gewone menstruele cyclus.’

‘Die sterke daling gaat gepaard met een stijging van het enzym monoamine oxidase wat serotonine afbreekt, een neurotransmitter ofwel stofje in het brein dat belangrijk is voor emoties. Op dag 5 piekt dat enzym, is er dus minder serotonine, en dat zet kraamtranen in gang. Zo wordt de relatie tussen hormonen en emoties en gedrag heel duidelijk.’

Hormonale gevoeligheid

‘Sommige vrouwen kunnen gevoeliger zijn voor lichaamseigen hormonen. Neem vrouwen met premenstrueel syndroom (PMS), een verzamelnaam voor ernstige lichamelijke en emotionele klachten die je kunt ervaren in de periode voor je menstruatie. Vrouwen met PMS reageren heftiger op hormonale schommelingen in de dagen voor de menstruatie. Ze kunnen lichamelijke klachten krijgen zoals hoofdpijn, een opgeblazen gevoel, pijnlijke en gespannen borsten of vocht vasthouden. En emotionele klachten zoals prikkelbaarheid, stemmingswisselingen, of vermoeidheid of gebrek aan energie.’

‘We weten dat vrouwen die erge PMS-klachten hebben, gevoeliger zijn voor postpartum depressie. We weten ook dat die vrouwen zich heel goed kunnen voelen tijdens de zwangerschap. Er lijkt dan geen reden voor zorgen. Juist na de bevalling gaan zij zich slecht voelen.’

De relatie tussen hormonen en postpartum depressie

Wat is het verband tussen postpartum depressie en hormonen? ‘Een hypothese is dat de sterke daling van de hormonen estradiol en progesteron een factor kunnen zijn bij het optreden van postpartum depressie. Zeker als je een hormonale gevoeligheid hebt als vrouw. Dat is dus het slechte nieuws: hormonale gevoeligheid kan een rol spelen bij het ontstaan van een postpartum depressie. Het goede nieuws is: we weten dat postpartum depressie een gunstige prognose heeft. De depressie verdwijnt op de duur, vrouwen herstellen en ze blijven niet terugkerend depressief.’

‘Er zou veel meer onderzoek naar de invloed van hormonen op ons lichaam en ons brein moeten komen. Mijn toekomstbeeld is er een waarbij we met meer zekerheid kunnen voorspellen welke vrouwen een hormonale gevoeligheid hebben en dus meer risico kunnen lopen op bijvoorbeeld postpartum depressie. Dat is nu nog niet goed vast te stellen met medisch onderzoek, alleen door heel goed te luisteren naar de klachten van vrouwen. Er zijn ook nog geen medicijnen specifiek voor postpartum depressie op de markt in Europa.’

‘En laten we naast de negatieve kanten ook naar de positieve kanten van hormonen kijken’ besluit Estrella. ‘Zoals dat vrouwen in hun vruchtbare fase vaak blaken van het zelfvertrouwen en energie. Of dat uit onderzoek blijkt dat het krijgen van kinderen op lange termijn gunstig is voor het cognitieve vermogen van ons brein.’

Fotograaf: Merlijn Doomernik