‘Als je nu niet luistert’: is straffen of belonen een goede opvoedtechniek?

We horen het onszelf regelmatig zeggen tegen onze eigen kinderen als ze niet doen wat we vragen: ‘als je nu niet luistert, mag je straks geen tv kijken’. Of een ander soort waarschuwing waarmee we hopen dat ons kind wél het gedrag vertoont dat we graag willen zien. How About Mom gaat in gesprek met opvoedkundige Lisa de Bruin over of je kind straffen of belonen goede opvoedtechnieken zijn.

‘Laat ik voorop stellen: ik ken geen ouder die niet af en toe waarschuwt. We maken ons er allemaal weleens schuldig aan, en dat is niet erg als het af en toe gebeurt’, zegt Lisa. Zij is orthopedagoog, IMH-specialist en EMDR-therapeut, en zelf moeder van twee jongens.

‘Waarschuwen of dreigen komt voort uit een gevoel van machteloosheid. Als ouder kun je soms het idee hebben: wat moet ik nu doen om te zorgen dat je naar me luistert of dat je doet wat ik van je vraag?’ aldus Lisa. Als techniek gebruiken we dan soms straffen of dreigen, ofwel belonen.

Kind straffen of belonen

Of het nou gaat om ‘nu je schoenen aan anders gaan we niet naar opa en oma’ of ‘nu meekomen anders word ik boos’, waarschuwingen en dreigementen werken vaak op de korte termijn. Als je ze vaak inzet, raakt de prikkel om daar op in te gaan en te luisteren een beetje uitgeput.

‘Op korte termijn werkt het soms, op lange termijn niet. Hetzelfde geldt voor straffen’, zegt Lisa. ‘Straffen zijn tijdelijk. Je kind krijgt zo niet de kans te oefenen met een voor het kind moeilijke situatie of emotie.’

Straffen en belonen zijn trucs om een kind regels aan te leren, maar hij leert daarvan alleen hoe hij straf kan voorkomen of hoe zij een beloning kan krijgen. Maar voor een gezonde ontwikkeling is het juist belangrijk dat kinderen inzicht krijgen in wat hun gedrag betekent. Waarom is iets wel of niet wenselijk? Wat zijn de gevolgen van bepaald gedrag, afgezien van ‘op de gang staan’ of ‘meer schermtijd krijgen’?

Check dit mooie filmpje: hoe een kind jouw ‘slechte dag’ beleeft 

Grenzen stellen

Besef dat kleine kinderen grenzen nodig hebben. Die grenzen stellen wij als ouders. Lisa: ‘Kinderen hebben veel meer structuur nodig dan we denken. Juist kinderen die die grenzen en kaders niet krijgen, gaan de grenzen opzoeken en ongewenst gedrag vertonen.’

‘We moeten als moderne ouder nog een beetje leren dat grenzen aangeven ook bij een sensitieve opvoeding hoort. Dat je op de behoeftes van je kind kunt inspelen én de grenzen kunt aangeven’, aldus Lisa. ‘Zeker voor deze generatie ouders voor wie bewust en onvoorwaardelijk ouderschap heel belangrijk zijn, maar waarbij het soms ergens gaat wringen. Een klein kind vraagt om liefdevolle begrenzing en wanneer die grenzen uitblijven kan het die grenzen juist gaan opzoeken. Dan worden uit wanhoop toch straffen en belonen ingezet, maar dat is niet handig. Een kind moet ook grenzen of tegenslag ervaren en leren daarmee om te gaan. En je kind daarvoor ruimte geven in de veilige relatie die jij hebt met je kind zorgt voor fijne oefenmomenten.’

Susan Bogels maakt in haar boek Mindful opvoeden in een druk bestaan het onderscheid tussen informatieve grenzen (waarbij je uitleg geeft over het waarom) en controlerende grenzen (‘omdat ik het wil’ of ‘omdat het moet’). Lisa vindt dat een mooie aanpak, het geven van informerende grenzen: ‘Soms hebben we tijd en ruimte om uitleg te geven, soms hebben kinderen simpelweg te accepteren dat een grens is bereikt.’

Spitsuur in de ochtend

Situatie: een peuter of kleuter die ‘s ochtends eindeloos staat de dralen om de juiste laarzen aan te trekken (‘nee, niet die!’). Lastig om dan je geduld te bewaren?

Lisa: ‘Het kan helpen om peuters een keuze te geven: wil je zelf je schoenen aantrekken of zal ik het doen? Ook is het misschien nodig om je kind wat meer tijd te geven. Het helpt om te kijken wanneer de momenten voorkomen waarop je een dreigement uitspreekt. Wanneer gebeurt het precies en wat kan ik anders doen?’

Dreigen of waarschuwen gebeurt vaak op momenten waarop we als ouder stress of tijdsdruk ervaren. Bijvoorbeeld de ochtendspits waarbij aankleden, ontbijten en op tijd op school komen een uitdaging zijn. ‘Als je merkt dat dreigen of belonen vaker bij tijdsdruk gebeurt zoals het spitsuur in de ochtend of avond, is het zinnig om te kijken of je dat meer kunt structureren. Hoe kun je je kind beter laten merken wat de bedoeling is? Misschien heeft je kind iets meer voorbereiding of tijd nodig.’

Verleiden of omkopen met iPad of snoep

Naast dreigen hebben we er ook een handje van om onze kinderen te verleiden om bepaald gedrag te vertonen. ‘Als je nu snel je jas en schoenen aandoet krijg je iets lekkers. Of: ‘Als je nu uit het zwembad komt mag je zo nog even op de iPad.’ Hoe kijkt Lisa hier tegenaan?

‘In de basis is verleiden of omkopen dezelfde techniek als dreigen. Het gaat ook over momenten waarop je iets vraagt van je kind en waarop je kind niet luistert of het niet lukt. De lastigheid is dat je met belonen aanleert dat als een kind iets doet waar hij of zij eigenlijk geen zin in heeft, zij een beloning krijgen.’

Veel ouders herkennen dat ze dit soms doen en dat is echt niet erg voor een keertje, zegt Lisa. ‘Maar als je merkt dat je eigenlijk niets meer gedaan krijgt bij je kind zonder daar een positieve beloning of een dreigement tegenover te stellen, waar gaat het dan mis? Waar verlies ik dan het contact met mijn kind? Daar zul je over na moeten denken. Soms kan externe hulp, bijvoorbeeld van een opvoedkundige of een jeugdverpleegkundige van het consultatiebureau, daarbij nuttig zijn.’

Wat werkt op de lange termijn?

Moraal van het verhaal: we schrijven dit artikel niet om andere moeders – inclusief onszelf! – een slecht idee te geven over onze opvoedstijl. En over het feit dat we af en toe belonen en straffen. Het is volkomen normaal en logisch dat je af en toe de tablet als beloning aanbiedt of dreigt met alle Kinder Surprise-eieren af te pakken. Doen we allemaal.

Het enige wat we je mee willen geven, is dat je kunt kijken naar patronen. Wanneer vertoont je kind bepaald gedrag, wat zit er achter dat gedrag en wat kunnen jullie samen doen om dat in de toekomst te veranderen? Probeer je bewust te zijn dat vaak belonen of dreigen geen goede opvoedtechnieken zijn op lange termijn, en probeer te zoeken naar andere manieren van communiceren en contact maken.

Meer lezen?

Vanaf welke leeftijd kunnen kids klusjes in huis doen?

Hilarische acties die peuters wel kunnen maken (en wij niet meer)