‘Postpartum depressie wordt vaker over het hoofd gezien dan dat het wordt herkend’

Peter Mulders is psychiater zwangerschaps- en ziekenhuispsychiatrie in het Radboudumc. Ook is hij onderzoeker bij het Donders Institute for Brain, Cognition & Behaviour. Hij is gespecialiseerd in postpartum depressie. ‘Vrouwen en hun partners of gezin door een moeilijke periode heen kunnen helpen is heel dankbaar werk.’

Tijdens zijn studie psychiatrie raakte Peter Mulders al geïnteresseerd in de relatie tussen ons lichaam en ons brein. ‘Lichamelijke aandoeningen en psychische klachten kunnen veel invloed op elkaar hebben. Als je een lichamelijke aandoening hebt, kan het zijn dat je daar angstig of somber voor wordt. En andersom geldt: als je je slechter voelt, weten we dat lichamelijke klachten kunnen ontstaan of verergeren.’

Zo vertelt Marieke in de fotoserie: ‘De angst en paniek leken mijn lijf over te nemen. Dat voelde bij mij als een soort vuur door mijn lichaam, een gevoel van onrust. Mijn benen trilden, ik begon te hyperventileren, te huilen, kreeg een hoge hartslag.’

1 op de 10 vrouwen

Naar schatting krijgt 1 op de 10 vrouwen een postpartum depressie. Dat zijn zo’n 16.000 vrouwen per jaar in Nederland. Voor veel deelnemers aan het fotoproject geldt dat het lang duurde voordat ze de juiste diagnose kregen. Hoe komt dat?

Peter Mulders: ‘Veel klachten die bij een postpartum depressie horen, zijn ook normaal en horen erbij, juist in die eerste fase met een baby. Slecht slapen, verminderde concentratie, kraamtranen of de babyblues: het zijn allemaal normale verschijnselen in die eerste weken. Dat maakt het voor vrouwen ook lastig om te herkennen. Is wat ik ervaar normaal of is er meer aan de hand?’

‘Vaak zie je dat als een vrouw dan de drempel over is om te delen hoe ze zich voelt, bijvoorbeeld met haar partner of familie, ze soms opmerkingen krijgen zoals ‘het is ook zwaar’ of ‘je kind is toch gezond?’ Die opmerkingen zijn geruststellend bedoeld, maar vaak niet helpend. Daardoor kan de drempel om daadwerkelijk hulp te zoeken nog hoger voelen.’

‘Ook bij zorgverleners is de kennis nog best beperkt. Er is niet één symptoom dat een vrouw moet hebben om een postpartum depressie te hebben: het is een scala aan klachten. Het vraagt kennis en tijd om het gesprek aan te gaan met vrouwen die recent moeder zijn geworden. Postpartum depressie wordt vaker helaas nog vaker gemist dan dat het wordt vastgesteld.’

Wat is het kantelpunt: wanneer ben je ‘somber’ en wanneer spreken we van een postpartum depressie?

‘Wanneer er een aantal symptomen lang en ernstig genoeg aanwezig zijn, binnen een bepaalde tijd na de bevalling, spreken we van postpartum depressie.’

‘Depressie wordt gekenmerkt door een aantal symptomen of klachten, zoals bijvoorbeeld  problemen met slapen, heel weinig of juist veel eten, schuldgevoelens en neerslachtigheid. Wanneer er vijf of meer van de negen symptomen aanwezig zijn voor minimaal twee weken, dan noem je dat een depressieve episode. Als een depressieve episode optreedt in de vier weken na de bevalling wordt er dan gesproken over een peripartum depressie.’

Wat is het verschil tussen een postpartum depressie en een peripartum depressie?

‘Post partum betekent na de geboorte in het Latijn. In plaats van na de bevalling wordt steeds vaker de term peripartum depressie gebruikt: een depressie rond de bevalling. Naar schatting heeft de helft van de vrouwen met een postpartum depressie al depressieve klachten tijdens de zwangerschap. Daarom is de term peripartum depressie passender.’

Is vier weken na de bevalling niet veel te kort om een postpartum of peripartum depressie vast te stellen?

‘Eigenlijk weet iedere zorgprofessionals die met deze doelgroep werkt: die periode van vier weken postpartum is inderdaad te kort. We weten dat de piek van de klachten rond de twaalf weken postpartum ligt. Die vier weken is ooit besloten, in de praktijk zie je dat vrouwen vaak later een postpartum depressie kunnen ontwikkelen.’

‘Depressie in het algemeen, en postpartum depressie ook, kan er voor de ene persoon heel anders uitzien dan voor een ander. Er zit wel overlap in de symptomen, maar waar de ene vrouw nauwelijks slaapt, kan de andere pas bevallen moeder juist de hele dag slapen. De klinische diagnose postpartum depressie wordt gesteld op basis van klachten die mensen zelf opmerken en psychiatrisch onderzoek of observaties die we in de spreekkamer doen. In de praktijk is het dan ook niet zo dat vrouwen die zich met acht weken melden met klachten, te laat zijn voor de diagnose.’

Wie is er verantwoordelijk voor de zorg voor pas bevallen vrouwen, als bekend is dat postpartum depressie zo vaak gemist wordt?

‘Ik denk dat dit niet de verantwoordelijkheid van één beroepsgroep is, er zitten verschillende kanten aan. Beginnend bij de kraamvrouw en de zorgverleners die hen begeleiden zelf: weet je de vroege signalen van postpartum depressie te herkennen, en wanneer trek je aan de bel? Consultatiebureaus besteden er steeds meer aandacht aan en werken met screening om kwetsbare vrouwen eerder te kunnen ondersteunen. Daarbij speelt ook dat er veel verschillende disciplines betrokken zijn in de geboortezorg: verloskundige, kraamzorg, consultatiebureau, huisarts. We moeten hier met elkaar meer aandacht voor hebben.’

‘Psychisch welzijn bij zwangeren en pas bevallen vrouwen zou een basis moeten zijn waar iedereen zich voor verantwoordelijk voelt. Zoals voor veel mentale aandoeningen geldt: als postpartum depressie eerder wordt opgemerkt, kunnen klachten worden voorkomen. Niet iedere vrouw met postpartum depressie hoeft naar de psychiater.’Hoe eerder er zorg is, hoe sneller vrouwen kunnen gaan herstellen.’

‘Op de POP-poli, een gecombineerde afdeling voor Psychiatrie, Obstetrie (verloskunde) en Pediatrie (kindergeneeskunde), doen we veel aan preventie. We proberen te zorgen dat vrouwen voorbereid zijn als ze eerder depressief zijn geworden of kwetsbaar zijn. Wij zien in het ziekenhuis veel vrouwen die in hun tweede zwangerschap zeggen: ik heb lang met ernstige klachten rondlopen, ik wist niet dat er iets aan de hand was. Dat is heel schrijnend. Soms herkennen ze pas bij een tweede zwangerschap dat er sprake was van een postpartum depressie bij hun vorige zwangerschap of kraamperiode.’

Wat zijn bewezen effectieve methodes of interventies om postpartum depressie te behandelen? Welke werkt het beste?

‘Iedereen is anders en dat vraagt dus ook een persoonlijke aanpak bij postpartumdepressie. We kijken naar het individu: wat maakt dat deze vrouw ziek is geworden? Er is niet één beste behandeling of therapie. Met een individueel behandelplan kijken we wat iemand nodig heeft. Soms kan dat een ondersteunend gesprek zijn, om samen na te denken wat iemand nodig heeft om goed voor zichzelf te zorgen. Gesprekstherapie zoals cognitieve gedragstherapie kan helpen. Daarnaast zijn er biologische behandelingen, zoals medicatie, zoals slaapmedicatie of antidepressiva, en neuromodulatie. We noemen dit biologische behandelingen omdat we proberen om een biologische verandering te bewerkstelligen in de hersenen, waardoor de klachten afnemen.’

Werkt antidepressiva bij postpartum depressie?

‘De werking van antidepressiva is ingewikkeld. We weten op welke hersensystemen die medicatie invloed heeft maar we weten ook dat dat maar een deel van het verhaal is. We weten dat antidepressiva werkt en effectief is – uit grote studies patiënten – maar helemaal begrijpen hoe een antidepressivum werkt, doen we ook nog niet. Medicatie bij postpartum depressie is dan ook maatwerk. Bovendien heeft antidepressiva een aantal weken nodig voordat het werkt en is goede begeleiding nodig.’

Zijn er nieuwe therapieën voor mensen met postpartum depressie?

‘Neuromodulatie houdt in dat er met magneetstimulatie bepaalde hersengebieden worden geactiveerd of geremd, waarvan we weten dat dit helpt bij depressie. Het mooie is dat het direct effect heeft op de hersenactiviteit. Ik zie veel potentie voor peripartum depressie maar deze vorm van behandeling is wel nog in de opstartende fase.’

‘In de regio Nijmegen is momenteel een psycholoog bij tien verloskundigenpraktijken werkzaam en beschikbaar voor zwangeren. Daarbij wordt onderzocht of laagdrempelig een psycholoog kunnen bezoeken helpt voor zwangeren en daarmee betere zorg uitkomsten.’

‘En zie ik ook veel potentie in digitale EMDR-therapie. Deze traumatherapie is erg effectief bij vrouwen met een bevaltrauma of nare bevalervaring. Naar schatting ervaart 9 tot 21% van de bevallen vrouwen de bevalling als een traumatische gebeurtenis. Ongeveer 3 tot 4% van deze bevallingen leiden tot een posttraumatische stressstoornis (PTSS) met langdurige klachten. Samen met het Isala ziekenhuis en Moovd, ontwikkelaar van digitale therapieën, onderzoeken we of EMDR-therapie, aangeboden op een digitale manier, kan helpen bij de behandeling van traumaklachten.’