Een pleidooi voor zelfzorg: van kinderwens tot moederschap

Als yogadocente begeleid ik vrouwen met een kinderwens, zwangere vrouwen én net bevallen moeders. Ik vind het een voorrecht om met deze vrouwen te werken. De tijd waarin we als vrouw voelen graag een kind te willen krijgen, proberen zwanger te worden, en als het ons gegund is, ook zwanger raken en uiteindelijk moeder worden, is een hele bijzondere en unieke fase in ons leven. De wens voor het moederschap en de transitie van vrouw naar moeder raken aan de essentie van ons bestaan als mens en specifiek als vrouw.

Niets in mijn leven heeft meer impact gehad op mijn leven dan het uitspreken mijn kinderwens, het dragen en het baren van mijn kindje. Het kunnen creëren en dragen van nieuw leven is voorbehouden aan de vrouw en is in mijn ogen één van de grootst mogelijke wonderen. Een wonder dat aandacht, ruimte en goede zorg behoeft, maar bovendien een flinke dosis aan zelfzorg vraagt, zeker en juist, van vrouwen van deze tijd.

Zelfzorg is in deze moderne tijd een hele uitdaging en misschien wel meer dan ooit; vanwege onszelf en wat we van onszelf verwachten maar ook vanwege de maatschappij waarin we leven, met alle bijbehorende verwachtingen en cultureel bepaalde regels van dien. Zwanger worden, zwanger zijn en bevallen lijken vrouwen er in toenemende mate ‘bij’ te zijn gaan doen, naast het werk en de dingen die ze ervoor deden en willen voortzetten nadat de baby er is. In deze drukte is het een hele uitdaging om je eigen grenzen te bewaken, om goed voor jezelf te zorgen en om deze levensfase bewust mee te maken. Daarom dit pleidooi voor goede zelfzorg in alle stadia van het vrouw-zijn, maar met name van kinderwens tot moederschap.

De nieuwe emancipatiegolf

Wanneer ik de generatie van mijn moeder vergelijk met die van mijzelf, zijn de omstandigheden waaronder vrouwen nu wensen zwanger te worden, zwanger zijn en moeder worden, totaal veranderd. En dat in slechts een paar decennia. Mijn generatie krijgt gemiddeld gezien niet alleen op latere leeftijd en minder kinderen, maar is bovendien druk bezet met werk, sport, en sociale verplichtingen, zij het live of digitaal. Veel moderne vrouwen zijn zowel emotioneel als financieel onafhankelijk en kunnen prima hun eigen boontjes doppen. Ze zijn avontuurlijk en ambitieus en schrikken niet weg voor een uitdaging op studie-of werkgebied. ‘Een slimme meid is op haar toekomst voorbereid’ was het devies in de jaren ’90 en wat hebben we hier goed aan voldaan! Vrouwen draaien vol mee in de maatschappij en worden graag voor vol aangezien. Met recht!

De maatschappij lijkt echter een stukje emancipatie vergeten te zijn: vrouwen draaien mee in een op mannen ingericht werkend bestaan. Zij voegen zich naar het bestaande werkende leven en dus naar hoe mannen werken, niet naar hoe mensen het beste werken (hiermee de behoeftes van zowel mannen als vrouwen meenemend). Zo bestaat er geen ruimte voor het feit dat vrouwen leven met een maandelijkse cyclus waarin zowel het energieniveau als de gemoedstoestand sterk kan fluctueren. Ook is het bijzonder lastig een IVF-traject te combineren met een baan, is een (toekomstige) zwangerschap niet zelden een reden om een vrouw niet aan te nemen of om juist uit het team te werken en verwachten we als maatschappij dat een vrouw na 10 postpartum weken weer kan terugkeren in het werkende leven, ongeacht hoe de vrouw de bevalling heeft ervaren of hoe zij er fysiek is uitgekomen. De vrouwenemancipatie in het werkende leven is kortom nog verre van compleet.

Het adagium voor jonge vrouwen is in de laatste jaren gewijzigd naar ‘Een slimme meid krijgt haar kind op tijd’ omdat de gevolgen voor vrouwen van een lange studie, een carrière en dus een verlate kinderwens, steeds duidelijker worden. Hoewel ik de verworvenheden van moderne vrouwen voor geen goud zou willen missen, wordt mij als fertiliteits- en zwangerschapsyogadocente ook duidelijk dat de vrouwelijke werkende bijdrage en onze verplichtingen in de huidige maatschappij niet goed stroken met die andere bijzondere rol die we als vrouwen hebben; het wensen, dragen en baren van nieuw leven.

De drukte van de combinatie tussen werk, sport en sociale verplichtingen kan, zeker bij vrouwen met een groot verantwoordelijkheidsgevoel, leiden tot regelmatige spanning en zelfs langdurige stress. Menig (jonge) vrouw kent tegenwoordig het gevoel van overspoeld, overwerkt of zelfs burn-out zijn, en dit heeft grote consequenties voor haar kinderwens, zwangerschap én haar moederschap.

De gevolgen voor een kinderwens

Het adagium ‘druk-druk-druk’ lijkt veel vrouwen een gevoel van zelfwaarde en bestaansrecht te geven, maar ondertussen rennen zij zichzelf, mijzelf incluis, vaak voorbij. Dit is niet alleen een onprettige staat van zijn. Aanhoudende drukte en chronische stress hebben onbedoeld en onbewust een directe en negatieve uitwerking op de vrouwelijke gezondheid. Dit kan zich uiten in een onregelmatige cyclus, pijnlijke menstruaties en in problemen bij het zwanger worden.

Bij de vrouwen die ik zie voor fertiliteitsyoga of – massage, speelt naast soms ook medische omstandigheden, vaak ook aanhoudende werk, mentale of emotionele stress een rol in hun leven. Helaas heeft chronische stress een negatief effect op de vrouwelijke gezondheid. Chronische stress is wat anders dan af en toe een stressmoment ervaren. Chronische stress kan resulteren in fysieke klachten door uitputting van de bijnieren en een verstoring van de hormoonbalans. Met een vrouw die een kinderwens heeft en waarbij chronische stress speelt, bespreek ik daarom haar levensstijl en help ik haar om te ontdekken hoe ze het leven zodanig kan inrichten dat het voor haar structureel minder stressvol is.

Dit kan zijn door anders of minder hard te werken, minder te reizen voor werk of wellicht zelfs van baan te veranderen. Er zijn veel verschillende manieren van structurele stressreductie, zoals regelmatige yoga, meditatie of andere activiteiten die ontspanning  brengen, die zowel fysiek ontspannend zijn als mentaal ondersteunend werken tijdens het soms moeilijke proces van zwanger worden. Naast stressreductie kunnen ook bewuste keuzes voor zelfzorg, in de vorm van goede voeding en regelmatige (zelf)massage, een vrouw helpen.

Toen ik zelf zwanger wenste te worden kwam ik tot de conclusie dat ruimte maken voor een kindje al begint bij de kinderwens, niet pas na de komst van de kleine. Ook een toekomstig kindje vraagt om ruimte te maken, zowel in je hoofd, je lichaam als in je leven. Het vraagt om aandacht, bewustzijn en om tijd en zorg voor jezelf als aankomende moeder. Dit is zelden goed te rijmen met hoe we ons (te) drukke en volle leven vaak hebben ingericht. Mijn kinderwens op latere leeftijd vroeg mij om meer rust en ruimte in te bouwen in mijn leven op allerlei vlakken.

Het resulteerde in wat ik het best kan omschrijven als een algehele vertraging: een minder volle agenda, meer nee zeggen en veel meer momenten van zelfzorg. Ik vervulde een grote reis-wens die ik nog had, ging weer voor mezelf naar yoga, nam soms een massage, had vaker momenten om niets te doen en ging weer lezen, iets wat er door de drukte steeds bij in was geschoten.

Cadeautje voor jou: 10% How About Mom korting op de online cursussen voor zwangerschap en nieuwe moeders bij Studio Vandaan!

Tijdens de zwangerschap

Minder doen, en meer zijn, ‘nee’ zeggen, voor jezelf durven kiezen (ook tegen andermans verwachtingen of wensen in), je eigen grenzen bewaken, goed voor jezelf zorgen en hulp vragen indien nodig. Dat is ook wat ik hoop over te brengen op de zwangere vrouwen die ik in mijn zwangerschapsyogalessen zie en spreek. Geregeld zijn er vrouwen in de les die voor het eerst die dag een bewust momentje van zwanger-zijn ervaren, gewoon omdat het een volle en drukke dag was.

Of ik zie vrouwen met serieuze bekkenklachten die vinden dat ze zich niet moeten aanstellen omdat ze ‘toch niet ziek zijn’, of ‘het erbij hoort’ en ver over hun eigen fysieke en emotionele grenzen gaan omdat ze zich verantwoordelijk voelen op het werk. Mijn rol als yogadocente is dan ook zelden het activeren van zwangere vrouwen. Ik hoop ze juist af te remmen en uit te nodigen tot vertraging. Ik hoop de ruimte, aandacht en tijd te creëren voor het voelen van wat zij voor zichzelf en voor de kleine nodig hebben. In de drukte van alledag is het lastig om je lichaam goed te voelen, laat staan om in contact te zijn met een groeiende baby. Pas als je momenten van zelfzorg kan opeisen en inbouwen in je leven – zoals minder werkdagen of uren draaien, dagelijkse momenten van rust creëren, een yogales nemen, een avondwandeling maken, een middagslaapje doen of wat jou dan ook rust geeft – dán kan je ineens heel helder voelen wat je nodig hebt, wat jouw zwangerschap van je vraagt en wat de grenzen van je lichaam en geest zijn.

Na de bevalling

Er is wellicht geen fase in het leven van een vrouw waarin ongebreidelde zorg en zelfzorg meer van belang is dan in de postpartum fase; oftewel, de tijd net na je bevalling. ‘Investeer in de eerste 40 dagen na je bevalling, en je investeert in de 40 jaar erna’. Dit is een Indiaas gezegde waar we in Nederland nog veel van kunnen leren. Waarom verwachten we hier van de kraamvrouw dat zij zorgt voor haar kraambezoek en niet andersom? Waarom helpen we haar niet met een klusje in huis als we er toch zijn? Waarom nemen we in plaats van cadeaus niet standaard (ook) een warme maaltijd voor het gezin mee? En waarom verwachten we van onszelf dat we weer zo snel mogelijk fysiek en mentaal fit zijn?

Recente onderzoeken wijzen uit dat het gebrek aan een goed fysiek herstel na de bevalling in directe relatie kan staan tot fysieke klachten tijdens de menopauze zoals baarmoederverzakking en bekkenbodemklachten. Helaas zie ik in mijn postnatale yogalessen vaker dan ik zou willen vrouwen met bekkenklachten die na maanden zijn ontstaan door een te vroege of een te intense belasting van hun lichaam sinds de bevalling – ongeacht hoe de bevalling is verlopen en ongeacht of er tijdens de zwangerschap ook sprake was van bekkenklachten. Dit heeft mijn idee alleen maar versterkt dat we als vrouwen en nieuwe moeders voor onszelf mogen opkomen, voor onszelf mogen zorgen en die hulp mogen inschakelen die nodig is om op een veilige en prettige manier moeder te zijn.

Langer zorgen voor de kraamvrouw (zeker veel langer dan 1 week!) en meer bewustzijn over de noodzaak van goede zelfzorg als nieuwe moeder vereist een cultuur-en bewustzijnsverandering. ‘Zo snel mogelijk weer aan het werk gaan’ en ‘zo snel mogelijk weer strak zijn’ zouden niet de te behalen doelen moeten zijn, maar juist zoveel mogelijk rust nemen in de eerste weken, tijd maken om de kleine te leren kennen en aandacht besteden aan een goed fysiek en mentaal herstel na de bevalling. Mogen vrouwen in alle fases na de bevalling meer zachtheid en mildheid betrachten (en dus minder zelfkritiek en hoge verwachtingen) in hoe zij naar zichzelf (en elkaar) kijken als nieuwe moeders? We vergeten soms dat met de geboorte van een kindje, er ook een moeder wordt geboren, die minstens zoveel tijd en aandacht behoeft als de kleine spruit om aan haar nieuwe rol te wennen.

Voor de nieuwe generatie

Hoewel het een verworvenheid is dat vrouwen nu net zo meedraaien in de maatschappij als mannen, vergeten we wellicht dat dit gebeurt in een door mannen gevormde maatschappij waar (nog) geen ruimte is voor een goede balans tussen aankomend ouderschap, zwanger zijn, de transitie van vrouw naar moeder en alles wat daar bij komt kijken. Voor mijn gevoel wordt er van moderne vrouwen verwacht (en verwachten we bovendien ook vaak van onszelf) dat ze het zwanger worden, het zwanger zijn en de tijd erna, er simpelweg ‘bij’ doen en dat meedraaien in het werkende leven het hoogste goed is.

In mijn ogen wordt daardoor geen recht gedaan aan wellicht de meest veranderende en intense fase in het leven van een vrouw, met alle fysieke en mentale gevolgen van dien. Vergeet men wellicht dat een goede start voor zowel moeder als kind de beste investering is in de nieuwe generatie die we mogelijkerwijs kunnen doen?

Een zwangerschap is maar een korte tijd op een heel (werkend) mensenleven, maar zo’n bijzondere, unieke en intense tijd dat het meer van vrouwen vraagt dan het ‘erbij’ te doen. Het is aan onze generatie vrouwen om dit stukje emancipatie zelf op te eisen en teweeg te brengen. Zelfzorg als een act of activism dus. Pas als jij voor jezelf durft te kiezen, durft een volgende aanstaande moeder dat ook. Het is mijn hoop dat de wens voor een kindje, de zwangerschap en de tijd erna zowel in de maatschappij als in de beleving van vrouwen zelf, weer de aandacht, tijd en ruimte mogen krijgen die deze bijzondere fase in het leven van de vrouw verdient.

Auteur Daniëlle van Grieken is yogadocente, coach, masseuse en eigenaresse van Studio Vandaan. Samen met haar team ondersteunt ze vrouwen van kinderwens tot moederschap. Ze is de maker van ‘Goede start voor nieuwe moeders’, een gratis cursus vol ontspannings- en ademhalingsoefeningen, te vinden in de How about mom app.