11 vragen en antwoorden over een knip

Een knip of ‘inknippen’ bij de bevalling, wat houdt dat in? Waarom wordt soms een knip voorgesteld, hoe vaak komt het voor, en hoe ziet het herstel na de bevalling er dan uit? We duiken met gynaecoloog Koen Deurloo in veel gestelde vragen en antwoorden over de knip.

Wat is een knip?

Bij een knip of episiotomie wordt de opening van je vagina vergroot door een snee (‘knip) te maken. Die knip is zo’n 2 tot 7 centimeter en loopt schuin achterwaarts in het stukje huid tussen je vulva en anus, het perineum. Dit gebeurt altijd onder verdoving zodat het pijnloos is. Zo is er meer ruimte voor de geboorte van het hoofdje van de baby.

Een knip gaat door drie lagen: de huidlaag, vaginawand en bekkenbodem. Elk van die lagen wordt na de bevalling gehecht. Het kan even duren voordat de wond is genezen en dat is geen pretje.

Hoe vaak wordt een knip gezet?

Een knip – de medische term is episiotomie – komt vaker voor dan veel vrouwen zich bewust van zijn. In 2021 werd bij 18% van de bevallingen een knip gezet. Dat betekent dat ongeveer één op de vijf vrouwen een knip bij de bevalling krijgt. Bij klinische bevallingen is dat percentage nog hoger: bij vrouwen die van een eerste kind bevallen krijgt 1 op de 3 een knip.*

Waarom wordt ingeknipt bij bevallen?

Er kunnen verschillende redenen zijn waarom de verloskundige of gynaecoloog kan voorstellen om een knip te zetten:

Bij kans op een totaalruptuur

‘Een knip heeft zin als we vermoeden dat de moeder een totaalruptuur – een scheur in het perineum, (deel van de) anus en kringspier – zou kunnen krijgen. Deze kans is groter als een vrouw al eens eerder een totaalruptuur heeft gehad of de gynaecoloog een vacuümpomp gebruikt’, zegt gynaecoloog Koen Deurloo, gynaecoloog in het Diakonessenhuis in Utrecht.

Bij een vacuümverlossing

Zorgverleners zijn het erover eens dat een knip nut heeft bij een vacuümverlossing, waarbij een vacuümpomp op het hoofd van de baby wordt geplaatst om de baby te helpen. Bij een eerste kind verlaagt een knip de kans op een totaalruptuur van 14 naar 2 procent**, als er een vacuümpomp gebruikt moet worden.

Als de baby in nood is

‘Door een knip wordt de opening van de vagina iets groter, zodat de druk op het perineum vermindert en de baby iets sneller geboren kan worden. Dat doen we altijd met een goede intentie: om de bevalling te versnellen omdat we denken dat het beter is voor de baby om snel geboren te worden’, vertelt Koen Deurloo.

Of het nodig is om een knip te zetten, kan vaak pas in de laatste fase van de bevalling worden beoordeeld. Voordat de bevalling begint kan de gynaecoloog of verloskundige niet inschatten of een knip nodig is.

‘De keuze tussen kans op een totaalruptuur of 100% kans op een knip is een lastige afweging’, zegt Koen daarover. ‘Het lastige is dat van tevoren niet te voorspellen is hoe een bevalling gaat verlopen. Lang persen of een grote baby kunnen een grotere kans geven op een totaalruptuur, maar dat hoeft niet. Een knip is bedoeld om de kans op ergere schade bij de moeder te verkleinen.’

Is die knip echt nodig?

Maar is dat echt nodig? Er zijn steeds meer mensen kritisch op inknippen. Deels is dat terecht, gelet op het grote aantal vrouwen dat negatief terugkijkt op haar bevalling, en de lange hersteltijd na een knip. Een knip is bedoeld om de kans op ergere schade bij de moeder te verkleinen, maar het resultaat van een knip is zeker schade bij vrouwen.

Er is nog geen goed onderzoek naar de lange termijn gevolgen van bevallen met en zonder knip voor de bekkenbodem. Het Amsterdam UMC startte in 2024 een onderzoek naar bevallen, de bekkenbodem en de lange termijn risico’s van knippen en niet-knippen. De eerste resultaten zijn naar verwachting over vier jaar bekend.

Koen: ‘Ook is er een studie die kijkt naar de effecten van de grootte van de knip. Zo verschilt 2 centimeter inknippen behoorlijk van 4 centimeter inknippen en daar komt ook meer onderzoek naar. Met die wetenschappelijke kennis is er ook meer bewijs en comfort voor zorgverleners om niet te knippen.’

Wordt er altijd toestemming gevraagd voor inknippen?

Een knip is een medische ingreep, die de verloskundige of gynaecoloog alleen met toestemming van jou mag doen. Daarvoor is goede communicatie tussen de zwangere en zorgverleners nodig. Toch gaf bijna de helft van de ruim 2000 vrouwen aan dat ze vaak niet wisten waarom een medische ingreep werd gedaan, bleek in een onderzoek naar nare bevalervaringen. Ook benoemden veel vrouwen dat ze niet goed geïnformeerd toestemming hadden gegeven (informed consent) en dat ze voor hun gevoel de controle over hun eigen bevalling kwijt waren.

Koen: ‘Hoeveel tijd er is om uitleg te geven is afhankelijk van hoe urgent de situatie is, maar een zorgverlener zal altijd toestemming vragen en meedelen welke ingreep wordt gedaan. Bijvoorbeeld: ik denk dat het nu beter is voor de baby om via een knip geboren te worden, vind je dat goed?’

Hoe ziet het herstel na een knip eruit?

De huidlaag, vaginawand en bekkenbodem die doorgeknipt zijn worden na de bevalling gehecht. De knip of snee wordt dichtgenaaid met hechtdraadjes die vanzelf oplossen. Het kan even duren voordat de wond is genezen.

Goede verzorging en hygiëne is belangrijk als je bent ingeknipt. Spoel de wond regelmatig met water, zeker als je naar de wc bent geweest. Zet bijvoorbeeld een bidon naast de wc om te spoelen na het plassen en dep daarna zachtjes droog. Voor de genezing van een knip na de bevalling is het goed om op je houding te letten: vermijd lang staan en wissel houdingen af. Het kan fijn zijn om in bed op je zij te liggen als je een knip hebt gehad.

Krijg je een litteken van een knip?

Het kan een half jaar tot een jaar duren voordat de wond (waar de knip zat) weer normaal voelt. Geduld is daarbij een schone zaak. Wel heb je kans dat er littekenweefsel ontstaat na een knip, aan de buitenkant of binnenkant van je vagina. Het littekenweefsel dat ontstaat na een knip is over het algemeen gevoeliger dan littekenweefsel van een scheurtje of ruptuur.

Verschil knip vs. scheur

Een scheur geneest sneller en beter dan een knip. Dat komt omdat de wondranden grillig zijn, waardoor ze beter aan elkaar vast genezen. Ook hebben vrouwen met een scheur vaak minder pijn. Een knip gaat vaker gepaard met pijnklachten bij het zitten, lopen en sporten. Voor sommige vrouwen blijft het litteken van een knip een gevoelige plek.

Kun je last hebben van een knip maanden of jaren na de bevalling?

Er zijn vrouwen die na een jaar of zelfs jaren nog steeds last hebben van het (inwendige) littekenweefsel na een ruptuur of knip. Een litteken kan bijvoorbeeld gevoelig, stug of hard blijven. Vrouwen ervaren daardoor bijvoorbeeld jeuk, maar ook pijn bij seks, tijdens het sporten of zelfs bij de trap oplopen of zitten.

Ongeacht of je nu kort of lang geleden bevallen bent, is het raadzaam om bij blijvende klachten zoals pijn of urineverlies aan de bel te trekken. Via de huisarts kun je je door laten verwijzen naar de gynaecoloog voor verder onderzoek.

Je kunt als je wilt ook zonder verwijzing naar bekkenbodemfysiotherapeut. Een bekkenbodemfysiotherapeut kan vaak snel achterhalen wat de oorzaak van de pijn is en hoe het met de bekkenbodem na de bevalling is. Bij pijnklachten tijdens het vrijen kan het ook raadzaam zijn om een afspraak te maken bij een seksuoloog.

Wat zou er moeten gebeuren om het aantal knippen naar beneden te brengen?

Het is dus eigenlijk kiezen tussen twee kwaden: gegarandeerde schade en ongemak door de knip, of het risico nemen op schade door een totaalruptuur. Hoe kan het aantal knippen verminderd worden? Koen: ‘Zorgverleners zouden beter getraind kunnen worden in alternatieven voor het beschermen van het perineum, bijvoorbeeld door warme kompressen en een langzame geboorte. Of door de methode van de Noorse handgreep, waarbij het perineum wordt ondersteunt met de hand om uitscheuren te voorkomen.’

‘En door vrouwen pro-actief te ondersteunen en te coachen, en andere bevallingshoudingen in te zetten zoals op handen en knieën (all fours). En we zouden een vacuümverlossing meer kunnen vermijden, omdat een vacuümverlossing vaak gepaard gaat met inknippen.’

Waarom verschilt het per land hoe vaak vrouwen worden ingeknipt?

Koen: ‘We zien dat in Scandinavische landen waar weinig wordt geknipt, er niet meer totaalrupturen, niet meer keizersnedes en niet meer kinderen met een slechte start zijn. In Nederland hebben we een andere bevalcultuur, wat zich vertaalt in andere protocollen, opleidingen en gewoontes.’

‘Gelukkig zien we dat het percentage epi’s afneemt. Als een land vergelijkbare sterftecijfers en zorguitkomsten heeft en er minder wordt ingeknipt, kun je niet blijven volhouden dat zo vaak knippen als nu gebeurt nuttig of nodig is.’

‘Het is een topic, ook onder gynaecologen en verloskundigen’, besluit Koen. ‘Ik zie wel positieve ontwikkelingen. Er komt ook veel meer onderzoek naar protocollen uit het buitenland, zoals de Noorse handgreep. De komst van klinisch verloskundigen, die oorspronkelijk vaak eerstelijns verloskundigen waren, speelt denk ik ook een rol in de afname van het aantal knippen. Ook bevallen vrouwen steeds vaker poliklinisch in een geboortecentrum. Door die verplaatste thuisbevalling delen eerstelijns verloskundigen hun kennis met zorgverleners in het ziekenhuis.’

Gebruikte bronnen

*Peristat, Kerncijfers Nederlandse Geboortezorg 2021

**Onderzoek Anna Seijmonsbergen, Amsterdam UMC (in: De Volkskrant)